prof. nadzw. dr hab. n. med. Dariusz Brykalski
profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
specjalista medycyny nuklearnej
RECENZJA
rozprawy doktorskiej
lek. med. Iwony Raciborskiej
pt:
„Porównanie stężenia w surowicy wybranych cytokin prozapalnych oraz gęstości mineralnej kości i metabolizmu kostnego u kobiet w okresie przed i pomenopauzalnym”.
Układ kostny stanowi rusztowanie, na którym oparta jest konstrukcja ciała, a prawidłowe jego funkcjonowanie jest warunkiem sprawnego działania układu ruchowego. Metabolizm kostny i masa kostna ulegają zmianie wraz z wiekiem Zaburzenia metaboliczne i zmiany patologiczne w układzie kostnym prowadzące do osteoporozy w okresie okołomenopauzalnym są przyczyną kontuzji i złamań co znacznie pogarsza komfort życia i nieraz prowadzi
do inwalidztwa. Koszty społeczne osteoporozy związane z leczeniem, rehabilitacją, a często
z kalectwem są znaczne.
Badania ostatnich lat wykazały, że ponad 50% złamań występuje u osób, które nie spełniają densytometrycznych kryteriów rozpoznania osteoporozy. Wynika z tego, że podatność kośćca na złamania zależy nie tylko od stopnia gęstości mineralnej kości, ale od wielu innych, różnorodnych czynników, decydujących o jakości tkanki kostnej. Wartość BMD winna być uzupełniona o dodatkowe informacje, jak biochemiczne wskaźniki resorpcji i kliniczne czynniki ryzyka oraz radioizotopowe badanie metabolizmu kostnego. W okresie okołomenopuzalnym przy niedoborze estradiolu, któremu towarzyszy uwalnianie dużej ilości wapnia dochodzi do zwiększonej resorpcji kości. W tym okresie cytokiny prozapalne IL-1b, IL-6 i TNF-α, biorąc udział w patogenezie osteoporozy, są odpowiedzialne za proces resorpcji kości. Interesujące jest określenie relacji między produkcją cytokin a gęstością mineralną BMD i jakością kości. Densytometria informuje o masie kostnej, natomiast metoda radioizotopowa daje możliwości rozpoznania zaburzeń metabolizmu kostnego.
Te spostrzeżenia skłoniły Doktorantkę do przeprowadzenia różnorodnych badań biochemicznych oraz zmodyfikowanych badań scyntygraficznych dla oceny metabolizmu kostnego (IBM) i densytometrycznych do oceny gęstości mineralnej kości (BDM) w przypadkach osteoporozy okołomenopauzalnej. Rozwój współczesnej diagnostyki i terapii podąża w kierunku zastosowania różnorodnych metod badawczych dostarczających jak największej ilości informacji istotnych klinicznie. Przydatność oceny wielokierunkowych badań w okresie okołomenopauzalnym Doktorantka postanowiła sprawdzić na własnym materiale.
Podjęcie takiej problematyki uważam za wysoce celowe i aktualne oraz wynikające
z istniejących potrzeb klinicznych.
Przedstawiona mi do oceny rozprawa ma typowy, przejrzysty układ. Liczy 82 strony
i składa się z 11 rozdziałów, w tym: wstęp i cel pracy – 16 stron, materiał i metody – 5 stron, wyniki badań – 15 stron, omówienie wyników i dyskusja – 13 stron oraz wnioski, piśmiennictwo, streszczenia w języku polskim i angielskim, spisy tabel i rycin oraz aneks z wykazem indywidualnych wyników.
We wstępie Autorka, w oparciu o własne doświadczenie i prawidłowo dobrane piśmiennictwo, w sposób fachowy i przystępny omawia zagadnienia związane z realizacją podjętego tematu.
Założenia i cel pracy są sprecyzowane zwięźle, w sposób przejrzysty i wynikają logicznie
z przedstawionych we wstępie danych z piśmiennictwa. Za cel pracy doktorantka postawiła ocenę zachowania się istotnych dla oceny obrotu kostnego wybranych cytokin, hormonów
i badań biochemicznych oraz analizę zależności między wartościami oznaczanych cytokin
a gęstością mineralną kości (BMD) i metabolizmem kostnym (IBM) u kobiet w okresie przed
i pomenopauzalnym.
Badania przeprowadzono po uzyskaniu akceptacji Komisji Bioetyki Badań Naukowych przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi.
Materiał kliniczny obejmuje wyniki badań 113 kobiet w okresach przed i pomenopauzalnym, które podzielono na cztery grupy:
grupa I – 35 kobiet, nie miesiączkujące z rozpoznaną osteoporozą
grupa II – 23 kobiety, nie miesiączkujące bez osteoporozy
grupa III – 30 kobiet, miesiączkujące z rozpoznaną osteoporozą
grupa IV – 25 kobiet, miesiączkujące bez osteoporozy
Dla realizacji celu Doktorantka zastosowała następujące metody i techniki badawcze:
– badania antropometryczne,
– badania stężenia w surowicy n/w parametrów: (1) cytokin [interleukina 1β (IL-1β)
i interleukina 6 (IL-6), czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-a)], (2) hormonów: estradiol (E2), tyreotropina (TSH), prolaktyna (PRL), (3) oznaczeń biochemicznych m. in.: fosforanów (P), frakcji kostnej fosfatazy alkalicznej (ALP), wapnia zjonizowanego (Ca++ ).
– badanie densytometryczne,
– badanie scyntygraficzne kości i oznaczanie wskaźnika metabolizmu kostnego (IBM),
– analiza statystyczna.
Wszystkie obliczenia wykonano z wykorzystaniem licencjonowanej wersji pakietu statystycznego STATISTICA 8 PL z zastosowaniem testów: Shapiro-Wilka, ANOVA, ANOVA Kruskala-Wallisa, testu niezależności c2.
Metody stosowane w pracy Autorka przedstawiła jasno i precyzyjnie. Na szczególną uwagę zasługuje metoda oznaczania wskaźnika metabolizmu kostnego (IBM) opracowana oryginalnie w macierzystym Zakładzie Doktorantki
Wyniki badań zostały bardzo rzetelnie opracowane, z wykorzystaniem odpowiednich metod statystycznych i przedstawione na 11 rycinach i w 10 tabelach.
Dyskusję Autorka przeprowadziła w sposób dojrzały, wskazujący na umiejętność krytycznej oceny rezultatów badań własnych w porównaniu z danymi piśmiennictwa.
Wnioski kończące rozprawę mają pełne pokrycie w uzyskanych wynikach i wskazują, że cel pracy został osiągnięty. Doktorantka wykazała, że w okresie okołomenopauzalnym obniżeniu stężenia estradiolu towarzyszy wzrost stężenia kościogubnych cytokin co skutkuje narastaniem ubytku masy kostnej (BMD) i obniżeniem metabolizmu kostnego (IBM). W tym okresie obserwujemy spadek stężenia estradiolu, który jest wprost proporcjonalny do wartości gęstości mineralnej kości i metabolizmu kostnego a odwrotnie proporcjonalny do stężenia oznaczanych cytokin fosforanów, fosfatazy alkalicznej i wapnia. Wartości oznaczanych cytokin
u kobiet z osteoporozą są wyraźnie wyższe, w porównaniu z kobietami bez osteoporozy. Wskaźnik metabolizmu kostnego, komplementarnie z densytometrią uzupełnia diagnostykę obrotu kostnego u kobiet w okresie okołomenopauzalnym.
Obszerne streszczenie, przygotowane w języku polskim i języku angielskim, zawiera pełne informacje dotyczące rozprawy.
Piśmiennictwo obejmuje 92 pozycje w tekście pracy. W większości są to publikacje powstałe w ciągu ostatnich 5-10 lat, w tym 9 tytułów z 2012 roku.
Nie zgłaszam uwag krytycznych o charakterze merytorycznym, natomiast z obowiązku recenzenta pozwalam sobie przedstawić sugestie dotyczące układu pracy oraz kontynuacji prowadzonych badań. Niewielkim mankamentem jest niezachowanie przez Autorkę proporcji pomiędzy poszczególnymi rozdziałami pracy. Niektóre zagadnienia potraktowane są dosyć skrótowo podczas gdy inne są szczególnie rozbudowane, co jest widoczne we wstępie
w stosunku do omówienia i dyskusji. Rozszerzenie tematyki i włączenie do badania grup pacjentek stosujących hormonalna terapię zastępczą (HTZ) czy też leczonych inhibitorami resorpcji tkanki kostnej dałoby możliwość oceny skuteczności i sensowności stosowania terapii w profilaktyce osteoporozy. Myślę, że uzasadnia to dalsze prowadzenie badań będących tematem rozprawy.
Ocena rozprawy doktorskiej lek. med. Iwony Raciborskiej wypada bardzo korzystnie.
Praca jest napisana poprawna polszczyzną, dobrze opracowana pod względem redakcyjnym i graficznym. Doktorantka do podjętego tematu rozprawy była dobrze przygotowana, zarówno pod względem profesjonalnym jak i merytorycznym, jest bowiem specjalistą medycyny nuklearnej oraz współautorem prac i doniesień zjazdowych poruszających analogiczne zagadnienia. Wykazała się umiejętnością trafnego postawienia problemu badawczego, prawidłowego doboru materiału klinicznego i właściwych metod badawczych. Zarówno materiał badanych chorych jak i stosowane metody Autorka starannie i dobrze wykorzystała. Dokumentacja przeprowadzonych badań oraz opracowanie statystyczne
i prezentacja wyników są nowoczesne i w pełni wystarczające.
Praca charakteryzuje się zgodnością co do tytułu i zawartej treści oraz postawionych celów i wniosków końcowych. Należy podkreślić dążność Autorki do maksymalnego obiektywizmu w interpretacji wyników badań. Podejmując temat nowy i trudny Doktorantka
w pełni wykazała umiejętność dojrzałego i logicznego rozumowania, dobre przygotowanie teoretyczne, oparte na znajomości najnowszego piśmiennictwa oraz konsekwencje w realizacji założonego celu. Rozwiązała szereg problemów badawczych i wdrożyła nowoczesne metody radioizotopowe do praktyki klinicznej.
Reasumując uznaje, że rozprawa doktorska stanowi oryginalny i nowoczesny dorobek naukowy i świadczy o samodzielnym rozwiązaniu przez Autorkę problemu naukowego
oraz wykazuje Jej pogłębioną wiedzę teoretyczną w dziedzinie medycyny nuklearnej i w zakresie obejmującym tematykę pracy. Podjęte przez Doktorantkę równoczesne wielokierunkowe badania są nowatorskie w skali kraju a wnioski z pracy mają duże znacznie poznawcze
i praktyczne. Pracę oceniam wysoko gdyż wzbogaca ona wiedzę o przydatności stosowania szerokiej palety badań diagnostycznych dla oceny zmian ustrojowych w okresie okołomenopauzalnym, co umożliwia wykorzystanie opisanych metod przez inne ośrodki medyczne. Jest to niewątpliwy walor rozprawy.
Przedstawiona mi do recenzji praca pt: „Porównanie stężenia w surowicy wybranych cytokin prozapalnych oraz gęstości mineralnej kości i metabolizmu kostnego u kobiet w okresie przed i pomenopauzalnym” w pełni spełnia warunki stawiane rozprawom na stopień doktora nauk medycznych, przeto pozwalam sobie przedstawić Panu Dziekanowi i Wysokiej Radzie Wydziału Wojskowo-Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wniosek o dopuszczenie lek. med. Iwony Raciborskiej do dalszych etapów przewodu doktorskiego.
Ponadto, ze względu na wysoki poziom rozprawy, wnoszę o uznanie jej za wyróżniającą się.
Łódź, dnia 3.04.2013
prof. nadzw. dr hab. n. med. Dariusz Brykalski